Wywłaszczono dziadka? Pradziadka? Zdarza się, że spadkobiercy wywłaszczonych po jakimś czasie dowiadują się o wywłaszczeniu części działki. Nie dość, że działka ma mniejszą powierzchnię, to zagadką jest: gdzie podziały się pieniądze za wywłaszczenie. Wywłaszczenie nieruchomości jest możliwe tylko za słusznym odszkodowaniem. Z tego wpisu dowiesz się czy odszkodowanie za wywłaszczenie jest dziedziczne, co się dzieje w przypadku śmierci wywłaszczonego oraz czy pieniądze wchodzą do masy spadkowej.
Czy odszkodowanie za wywłaszczenie jest dziedziczne?
Tak. Odszkodowanie za wywłaszczenie jest dziedziczne (niezależnie od inwestycji, podstawy prawnej). Punktem wyjścia jest konstytucyjne prawo własności, prawo dziedziczenia, cywilistyczne przepisy o dziedziczeniu.
Spadkobierca wstępuje w całość praw majątkowych (spadkowych) przysługujących poprzedniemu właścicielowi w chwili śmierci. Jeżeli działka dziadka Edwarda została okrojona – np. na potrzeby drogi gminnej, a dziadek zmarł nie otrzymawszy odszkodowania, to prawo do odszkodowania przechodzi na spadkobierców.
Moment śmierci wywłaszczonego a wypłata odszkodowania za wywłaszczenie
W omawianym przypadku wywłaszczenia dziadka Edwarda może zaistnieć kilka scenariuszy, w zależności od momentu zgonu:
- Dziadek Edward zmarł przed uprawomocnieniem się decyzji wywłaszczeniowej;
- Dziadek Edward zmarł po uprawomocnieniu decyzji wywłaszczeniowej, ale przed ustaleniem odszkodowania;
- Dziadek Edward zmarł po ustaleniu odszkodowania, a przed jego wypłatą;
- Dziadek Edward zmarł po wypłacie odszkodowania za wywłaszczenie.
Omówmy każdy z tych scenariuszy.
Dziadek Edward zmarł przed uprawomocnieniem się decyzji wywłaszczeniowej.
Z prawnego punktu widzenia nieistotnym jest czy dziadek zmarł dwa lata przed lub też dwa dni przed uprawomocnieniem orzeczenia. Jego śmierć nie będzie stanowić przeszkody dla urzędu. Decyzja zostanie wydana, decyzja się uprawomocni, własność dziadka Edwarda zostanie odebrana.
Dla potrzeb tego wpisu zakładam, że dziadek Edward jeszcze widnieje w ewidencji gruntów i budynków jako ujawniony właściciel. Z prawnego punktu widzenia na dzień uprawomocnienia się decyzji nie jest on już właścicielem.
Moment otwarcia spadku (chwila śmierci) to moment, w którym zmarły traci prawa do swojego majątku, a te przechodzą na spadkobierców. To właśnie ta chwila jest kluczowa dla całego procesu dziedziczenia, określania kręgu spadkobierców oraz składu majątku spadkowego.
Spadkobiercy Edwarda byli współ-/właścicielami nieruchomości w dniu uprawomocnienia się decyzji. De facto spadkobiercy są wywłaszczani. Spadkobiercy powinni być stronami postępowania o wywłaszczenie.
Dziadek Edward zmarł po uprawomocnieniu decyzji wywłaszczeniowej, ale przed ustaleniem odszkodowania
W takiej sytuacji „zabrano majątek” Edwardowi. On był właścicielem gruntu w kluczowym dniu prawomocności. Ale prawo do odszkodowania przysługuje już jego spadkobiercom. Ci powinni być stronami postępowania o wywłaszczenie.
Dziadek Edward zmarł po ustaleniu odszkodowania, a przed jego wypłatą
W tej sytuacji dziadek Edward przeszedł pełną procedurę wywłaszczeniową, ale nie zdążył otrzymać przelewu z urzędu. Uprawomocnienie decyzji odszkodowawczej nastąpiło przed śmiercią, zatem odszkodowanie wchodzi do masy spadkowej i podlega działowi. Uprawnienie do domagania się odszkodowania jako wchodzące w skład masy spadkowej (art. 922 § 1 w zw. z art. 925 k.c.) przechodzi zatem z chwilą śmierci „wywłaszczanego” na rzecz jego spadkobierców.
Dziadek Edward zmarł po wypłacie odszkodowania za wywłaszczenie
Dziadek Edward przeszedł pełną procedurę wywłaszczeniową i otrzymał odszkodowanie.
Czy pieniądze należą się spadkobiercom – zależy od tego, czy dziadek zdążył już skonsumować odszkodowanie.
Dziedziczenie odszkodowania za wywłaszczenie
Spadkobierca nabywa spadek już w chwili śmierci spadkodawcy. Jednakże w praktyce, urząd będzie wymagał od spadkobiercy przedstawienia dowodu potwierdzającego jego status. Takim dowodem jest postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo akt poświadczenia dziedziczenia. Dokumenty te oczywiście nie określają kto nabywa jaki składnik majątku ze spadku, a jedynie wskazują kto i w jakim zakresie należy do kręgu spadkobierców po zmarłym.
Sądowe postanowienie spadkowe
Jest pozyskiwane w drodze formalnej procedury sądowej. Sąd prowadzi postępowanie spadkowe, w ramach którego przyjmuje zapewnienie spadkowe od spadkobiercy i weryfikuje, czy dana osoba rzeczywiście odziedziczyła spadek. Sprawdza zgodność dziedziczenia z przepisami, analizuje istnienie testamentu oraz jego ważność, jeśli taki dokument został sporządzony. W przypadku sporów sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, przesłuchuje świadków i ustala istotne okoliczności. Procedura może się wydłużyć, zwłaszcza gdy spadkobiercy podważają testament, kwestionując np. jego autentyczność, okoliczności sporządzenia lub zdolność testatora do jego napisania. Dopiero po ustaleniu wszystkich faktów sąd wydaje stosowne orzeczenie.
Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia
Obok postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, dokumentem potwierdzającym status spadkobiercy jest akt notarialny poświadczenia dziedziczenia. Aby uzyskać taki dokument, należy udać się do notariusza wraz ze wszystkimi spadkobiercami testamentowymi i ustawowymi. Co więcej, osoby te muszą być zgodne co do należnych im udziałów w majątku. W przeciwnym razie notariusz nie może wydać aktu poświadczenia dziedziczenia i konieczne jest zwrócenie się do sądu.
Notariusz odmawia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia m.in. wówczas, gdy w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia spadku lub zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, gdy w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy, lub gdy okaże się, że istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone.
Zawieszenie do czasu ustalenia spadkobierców
Co się dzieje, gdy w trakcie postępowania o ustalenie odszkodowania umrze właściciel gruntu, a nie zgłoszą się jego spadkobiercy? Wówczas urząd powinien zawiesić postępowanie. Zawieszenie to w gruncie rzeczy odłożenie sprawy na półkę. Urząd przestaje działać. Po ustaleniu i wezwaniu spadkobierców, postępowanie powinno natomiast zostać wznowione.
Dziedziczne odszkodowanie – czy i jak długo urząd będzie czekał?
Czas trwania zawieszenia nie jest ściśle określony przepisami prawa, ponieważ postępowanie pozostaje w zawieszeniu do momentu, gdy spadkobiercy lub inni następcy prawni zmarłego zostaną wezwani do udziału w sprawie i do niej dołączą.
Urzędy korzystają jednak z innego narzędzia: depozytu, o którym więcej napisałam tutaj.
Wymagalność i przedawnienie roszczenia o odszkodowanie za wywłaszczenie
Dobra wiadomość jest następująca: roszczenie właściciela o odszkodowanie za wywłaszczenie się nie przedawnia. Vide: uchwała 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 lutego 2021 r. sygn. akt I OPS 1/20. Roszczenia o ustalenie i wypłatę odszkodowania może w dowolnej chwili dochodzić osoba, którą dotknęło wywłaszczenie.
Jeżeli jednak dane roszczenie zostało zaspokojone, to wówczas wysuwanie kolejnych roszczeń przez spadkobierców będzie bezzasadne. Prawo do odszkodowania odnosi się bowiem do osoby pozbawianej praw, nie przynależy natomiast do nieruchomości.
Czy odszkodowanie za wywłaszczenie podlega dziedziczeniu – podsumowanie
Podsumujmy: odszkodowanie za wywłaszczenie jest dziedziczne. Obecne sądy są zgodne co do tego, że prawo do odszkodowania za wywłaszczenie podlega dziedziczeniu na warunkach ogólnych. Pamiętajmy, że zaspokojenie roszczenia osoby wywłaszczonej wyklucza dopuszczalność skutecznego zgłoszenia roszczenia odszkodowawczego w przyszłości przez jej następców prawnych. Czyli urząd nie wypłaci odszkodowania dwukrotnie.
Spadkobiercy mogą się zgłosić po wypłatę odszkodowania, przedstawiając odpowiedni dowód spadkobrania.
Odszkodowanie (nieskonsumowane) staje się majątkiem wywłaszczonego. Wchodzi do spadku i może podlegać działowi pomiędzy współspadkobierców.
Urzędy samodzielnie nie szukają spadkobierców. W razie wywłaszczenia nieruchomości o nieustalonym stanie prawnym, składają pieniądze do depozytu sądowego.
autor:
Agata Wysocka
radca prawny
***
Jeżeli po czasie dowiedziałeś się, że w depozycie sądowym odszkodowanie czeka na odbiór, to ten wpis jest dla Ciebie.
W depozycie odszkodowanie za wywłaszczenie kolejowe
Prawo dopuszcza sytuację, w której należne odszkodowanie składa się do depozytu sądowego… [czytaj dalej….]